လိက်ပတ်မည်

ကြိယာကၟက်ယလ္ၚဵုတအ်ဂှ် ခါရပြံၚ်ဗဒှ်မနာံမ္ဂး နဲကဲအပြံၚ်အလှာဲဍေံ နွံတဴရ။ အက္ခရ်ကၟက် မကွက်စုတ်လဝ်လက်သန်ကၟက် ( -ျ ) သာ်ဏံဂှ် ဒှ်အက္ခရ် (ယ) မွဲမဓဝ်ရောၚ် မည်ပိုယ်ညးမဗှ်လိက်မည်လေပ်တံ စၟတ်သမ္တီကေတ်လဝ်။ ပၟိက်တၠဗလံက်လိက်ပတ်မည်ဏံ သာ်ဂှ်ဟွံသေၚ်။ အက္ခရ်မထေက်ကဵုဒှ်လက်သန်ကၟက် ( -ျ ) မဖှ်သာ်ဂှ် နွံအက္ခရ်ပန်မ။

(၁) အက္ခရ်ယ၊
(၂) အက္ခရ်စ၊
(၃) အက္ခရ်ဇ၊
(၄) အက္ခရ်သ။

အက္ခရ်ပန်အက္ခရ်ဏံ မမိက်ကဵုမွဲမွဲအက္ခရ် ဒှ်လက်သန်ကၟက် ( -ျ ) အခိုက်မည်ပိုယ်မချူဒၟံၚ်ခေတ်လၟုဟ်ဏံရ။ စပ်ကဵုလက်သန်ကၟက် ( -ျ ) ဏံတုဲ မိက်ဂွံထုဲဒရုဲ တ္ၜန်တ္ၜောဲတဴညိရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် လ္ၚတ်ဍေံမ္ဂး တၟးပြာကတ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲစိုတ်သိုက်က်ရ။ ဗွဲစၟတ်တုန်၊ ပ္ဍဲမကြိယာမပြံၚ်ဗဒှ်မနာံဟေၚ် သ္ဒးပြံၚ်လှာဲကၠေံ လက်သန်ကၟက် ( -ျ )ဂှ် ဟွံသေၚ်၊ ပ္ဍဲအကမ္မကကြိယာ Intransitive Verb မပြံၚ်ဗဒှ်သကမ္မကကြိယာ Transitive Verb ဂှ်ကီု၊ ပ္ဍဲသကမ္မကကြိယာ Single Transitive Verb မပြံၚ်ဗဒှ်ဒွိကမ္မကကြိယာ Double Transitive Verb ဂှ်ကီု၊ သ္ဒးပြံၚ်လှာဲကၠေံ လက်သန်ကၟက် ( -ျ ) မၞုံကဵုအက္ခရ်ပန်မလတူဂှ်ရ။ ပ္ဍဲဒၞဲါ၀ွံ အကမ္မကကြိယာ နဲဂွံပြံၚ်လှာဲသကမ္မကကြိယာ၊ သကမ္မကကြိယာ နဲဂွံပြံၚ်လှာဲဒွိကမ္မကကြိယာဂှ် ဟွံမိက်ဂးတဴဏီ။ မကြိယာ နဲမဂွံပြံၚ်ဗဒှ်မနာံဟေၚ် မိက်ဂွံလဴထ္ၜး ကုညးမလ္ၚတ်လိက်ပတ်မည်ပိုယ်တံ။

---

(၁) . . . လက်သန်ကၟက် ( -ျ) ဂှ် ဒှ်အက္ခရ် (ယ) ရမ္ဂး ပ္ဍဲမကြိယာမပြံၚ်ဗဒှ်မနာံဂှ် အပြံၚ်အလှာဲမအက္ခရ် ဟွံမွဲ။ မကြိယာမဖှ်သာ်ဂှ် ဆဗၞတ်မဖျာ်တရးကၠေံဍေံဂှ် ဒှ်အာမနာံရ။ ပမာတုန်၊ ရဴမကြိယာ (ကျိုၚ်)။ လက်သန်ကၟက် ( -ျ) ပ္ဍဲမကြိယာ (ကျိုၚ်) ဂှ် ဒှ်ဒၟံၚ်အက္ခရ် (ယ) ရ။ ဒၟါဂှ်ရ ကြိယာ (ကျိုၚ်) ဂှ် ဖျာ်တရးကၠေံတုဲ ဒှ်အာမနာံ ရဴဝွံမ္ဂး (ကယိုၚ်၊ ကယျိုၚ်)ရ။

ကျိုၚ် (Transitive Verb) / ကယိုၚ်၊ ကယျိုၚ် (Noun)
ဗျိ (Transitive Verb) / ဗယိ (Noun)
ဗျဵု (Transitive Verb) / ဗယဵု (Noun)
ကြိယာသၟေဟ်တံဂှ် ဂြၚ်ချပ်ကေတ် နနဲဝွံညိ။

တၚ်စၟတ်။ မကြိယာကၟက်(ယ) မဖှ်သာ်ဂှ် ဇကုဍေံ ယဝ်ဒှ်အကမ္မကကြိယာ (Intransitive Verb) မ္ဂး ဖျာ်တရးကၠေံကၟက်(ယ)ဂှ်တုဲ ဍေံဒှ်အာသကမ္မကကြိယာ (Transitive Verb) လေဝ်နွံ။ ညံၚ်မကြိယာ (ကျေဝ် )၊ ကြိယာဝွံ အကမ္မကကြိယာ။ ဖျာ်တရးကၠေံကၟက်(ယ)ဂှ်မ္ဂး ဒှ်အာ (ကယေဝ်၊ ကယျေဝ်) သကမ္မကကြိယာရ။ မကြိယာမဖှ်သာ်ဂှ် ယဝ်ပမနာံမ္ဂး ပ္ဍဲလအိတ်အက္ခရ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ထပ်စုတ်အက္ခရ်ဂစိုတ် (မ်) သာ်ဂှ်တုဲ ဒှ်အာမနာံ ရဴဝွံမ္ဂး (ကမ်ယေဝ်၊ ကမျေဝ်)ရ။

ကျေဝ် (Intransitive Verb) / ကယေဝ်၊ ကယျေဝ် (Transitive Verb) / ကမျေဝ် (Noun)
ဂျိုၚ် (Intransitive Verb) / ဂယိုၚ် (Transitive Verb) / ဂမျိုၚ် (Noun)
ဒျိုၚ် (Intransitive Verb) / ဒယိုၚ် (Transitive Verb) / ဒမျိုၚ် (Noun)
ကြိယာသၟေဟ်တံဂှ် ဂြၚ်ချပ်ကေတ် နနဲဝွံညိ။

---

(၂) . . . လက်သန်ကၟက် ( -ျ ) ဂှ် ဒှ်အက္ခရ်ယဟွံသေၚ်တုဲ နူတၞံတေံ လၟောဝ်စှ်ေကၠုၚ် နူအက္ခရ် (စ) မ္ဂး ပ္ဍဲမကြိယာမပြံၚ်ဗဒှ်မနာံဂှ် အပြံၚ်အလှာဲမအက္ခရ် နွံတဴဟေၚ်။ လက်သန်ကၟက် ( -ျ ) မၞုံပ္ဍဲမကြိယာမဖှ်သာ်ဂှ် ကလေၚ်ပကၠေံအက္ခရ် (စ) တုဲ ကြိယာဂှ် ဒှ်အာမနာံရ။ ပမာတုန်၊ ရဴမကြိယာ (ဖျး)။ လက်သန်ကၟက် ပ္ဍဲမကြိယာ (ဖျး) ဂှ် ဒှ်ဒၟံၚ်အက္ခရ် (စ) ဂှ်ရ လက်သန်ကၟက်ဂှ် ပကၠေံအက္ခရ် (စ) တုဲ ဒှ်အာမနာံ ရဴဝွံမ္ဂး (ဗစး၊ ဗ္စး၊ ဗမ်စး၊ ဗမ္စး) ရ။

ဖျး (Intransitive Verb) / ဗစး၊ ဗ္စး၊ ဗမ်စး၊ ဗမ္စး (Noun)
ဖျိုဟ် (Intransitive Verb) / ဗစိုဟ်၊ ဗမ်စိုဟ်၊ ဗမ္စိုဟ် (Noun)
ဖျိုတ် (Intransitive Verb) / ဗစိုတ်၊ ဗမ်စိုတ်၊ ဗမ္စိုတ် (Noun)
ကြိယာသၟေဟ်တံဂှ် ဂြၚ်ချပ်ကေတ် နနဲဝွံညိ။

ပ္ဍဲနဲဝွံ မကြိယာလ္ၚဵုတံဂှ် အကမ္မကကြိယာ (Intransitive Verb) ဟာ၊ သကမ္မကကြိယာ (Transitive Verb) ဟာဂှ် ဒးစဳစတ်တဴညိရ။ ယဝ်ဒှ်အကမ္မကကြိယာမ္ဂး နနဲလတူဂှ် စၟတ်သမ္တီညိ။ လက်သန်ကၟက် ( -ျ ) မၞုံပ္ဍဲသကမ္မကကြိယာ မပ္တံကဵု (ဖျေဟ်) ဂှ် ပကၠေံအက္ခရ် (စ) တုဲ မကြိယာဂှ် ဒှ်အာမနာံ ရဴဝွံမ္ဂး (ဗစှ်ေ)ရ။ ကြိယာ (ဖျေဟ်)၀ွံ ကၠုၚ်နူအကမ္မကကြိယာ (စှ်ေ)။ ကြိယာ (စှ်ေ) ၀ွံ လဆောဝ်မ္ဂး ဒှ်အကမ္မကကြိယာ၊ လဆောဝ်မ္ဂး ဒှ်သကမ္မကကြိယာ၊ ဗွဲမဗဗွဲကဵုဒၞဲါ၀ါကျဍေံရ။ ကြိယာ (စှ်ေ) ဂှ် ထပ်စုတ်အက္ခရ် (ဒ ) ဂတမကြိယာဂှ်မ္ဂး ဒှ်အာမနာံ ရဴဝွံမ္ဂး (ဒစှ်ေ)။ နဲဝွံ အဲ ချူထၜးလဝ်တုဲရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ မကြိယာမဖှ်သာ်ဂှ် သွက်သကမ္မကကြိယာ ပမနာံဂှ် မွဲနဲ၊ သွက်အကမ္မကကြိယာ ပမနာံဂှ် မွဲနဲ။ နွံတဴၜါသာ်ရ။

ဖျေဟ် (Transitive) = ဗစှ်ေ (Noun) / စှ်ေ (Intransitive or Transitive) = ဒစှ်ေ (Noun)
ဖျေၚ် (Transitive) = ဗစေၚ် (Noun) / စေၚ် (Intransitive ) = ဒစေၚ် (Noun)
ဖျိန် (Transitive) = ဗစိန် (Noun) / စိန် (Intransitive ) = စွိန် (Noun)
ကြိယာသၟေဟ်တံဂှ် ဂြၚ်ချပ်ကေတ် နနဲဝွံညိ။

တၚ်စၟတ်။ မကြိယာမၞုံလက်သန်ကၟက် ( -ျ ) မလၟောဝ်ကၠုၚ် နူအက္ခရ် (စ) ဂှ် ဇကုဍေံ ယဝ်ဒှ်အကမ္မကကြိယာမ္ဂး Intransitive Verb မ္ဂး ဖျာ်တရးကၠေံကၟက်ဂှ် ဍေံဒှ်အာသကမ္မကကြိယာ Transitive Verb လေဝ်နွံ။ ညံၚ်မကြိယာ (ချိုတ်)။ ကြိယာဝွံ အကမ္မကကြိယာ။ ဖျာ်တရးကၠေံကၟက်ဂှ်တုဲ ဒှ်အာ (ဂစိုတ် ) သကမ္မကကြိယာရ။ ကြိယာမဖှ်သာ်ဂှ် ယဝ်ပမနာံမ္ဂး ပ္ဍဲလအိတ်အက္ခရ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ထပ်စုတ်အက္ခရ်ဂစိုတ် (မ်) တုဲ ဒှ်အာမနာံ ရဴဝွံမ္ဂး (ဂမ်စိုတ်၊ ဂမ္စိုတ်)ရ။

ချိုတ် (Intransitive Verb) / ဂစိုတ် (Transitive Verb) / ဂမ္စိုတ် (Noun)
ချာဲ (Intransitive) / ဂစာဲ (Transitive ) / ဂမ္စာဲ (Noun)
ကြိယာသၟေဟ်တံဂှ် ဂြၚ်ချပ်ကေတ် နနဲဝွံညိ။

---

(၃) . . . လက်သန်ကၟက် ( -ျ ) ဂှ် ဒှ်အက္ခရ်ယဟွံသေၚ်တုဲ နူတၞံတေံ လၟောဝ်စှ်ေကၠုၚ် နူအက္ခရ် (ဇ) မ္ဂး ပ္ဍဲမကြိယာမပြံၚ်ဗဒှ်မနာံဂှ် အပြံၚ်အလှာဲမအက္ခရ် နွံတဴဟေၚ်။ လက်သန်ကၟက် ( -ျ ) မၞုံပ္ဍဲမကြိယာမဖှ်သာ်ဂှ် ပကၠေံအက္ခရ် (ဇ) တုဲ ကြိယာဂှ် ဒှ်အာမနာံရ။ ဆဂး ပ္ဍဲနဲဝွံ မကြိယာဂှ် အကမ္မကကြိယာဟာ၊ သကမ္မကကြိယာဟာဂှ် ပိုယ်ဒးစဳစတ်တဴညိ။ ညံၚ်ရဴမကြိယာ (ဗျူ) ဂှ်ကီု၊ ကြိယာဝွံ ဒှ်ဒၟံၚ်သကမ္မကကြိယာ Transitive Verb တုဲ လက်သန်ကၟက် ( -ျ ) ဂှ် ပကၠေံအက္ခရ် (ဇ) တုဲ ဒှ်အာမနာံ ရဴဝွံမ္ဂး (ဗဇူ)။ ကြိယာ (ဗျူ) မဒှ်သကမ္မကကြိယာဝွံ ကၠုၚ်နူအကမ္မကကြိယာ Intransitive Verb (ဇူ)။ ကြိယာ (ဇူ) ဂှ် ပကၠေံမနာံမ္ဂး ထပ်စုတ်ကၟက် (န) တုဲ ဒှ်အာမနာံ ရဴဝွံမ္ဂး (ဇၞူ၊ ဇနူ)ရ။ နဲဏံဂှ် အဲ ချူထ္ၜးလဝ်ကဵုတုဲရ။ ကလေၚ်သ္ၚဳရံၚ်ညိ။ ဍေံ ဟွံစပ်ကဵုနဲကဲ မမိက်သ္ဂးဒၞဲါဏံ။

ဗျူ (Transitive Verb) = ဗဇူ (Noun) / ဇူ (Intransitive Verb) = ဇၞူ၊ ဇနူ (Noun)
ဗျဵု (Double Transitive) = ဗဇဵု၊ ဗ္ဇဵု (Noun) / ဇဵု (Transitive ) = ဇွဵု (Noun)
ကြိယာသၟေဟ်တံဂှ် ဂြၚ်ချပ်ကေတ် နနဲဝွံညိ။

မကြိယာ(ဗျဵု) ပ္ဍဲဒၞဲါ၀ွံ မၞုံအဓိပ္ပဲါမ္ဂး (ဗျဵုပုၚ်ထၚ်ဍာ်) ဟွံသေၚ်။ (ဗျဵုလအက်) ညးၜါ ညံၚ်ဂွံဇဵုသေက်ရၚ်သကအ် ဇကုပ ဇကုကၠောန်ဗဒှ်ဂှ် မည်တံဟီုစ (ဗျဵုလအက်)။ (ဗျဵုစိၚ်) ကဵုစိၚ်ၜါဒိဇဵုရၚ်သကအ်။ ပ္ဍဲဒၞဲါ၀ွံ နွံပၟိက်ကဵုအဓိပ္ပဲါမ္ဂး (ဗျဵုလအက်၊ ဗျဵုစိၚ်)ဂှ်ရ။

---

(၄) . . . လက်သန်ကၟက် ( -ျ ) ဂှ် ဒှ်အက္ခရ်ယဟွံသေၚ်တုဲ နူတၞံတေံ လၟောဝ်ကၠုၚ် နူအက္ခရ် (သ) မ္ဂး ပ္ဍဲမကြိယာမပြံၚ်ဗဒှ်မနာံဂှ် အပြံၚ်အလှာဲမအက္ခရ် နွံတဴဟေၚ်။ လက်သန်ကၟက် ( -ျ ) ပ္ဍဲမကြိယာမဖှ်သာ်ဂှ် ပကၠေံအက္ခရ် (သ) တုဲ မကြိယာဂှ် ဒှ်အာမနာံရ။ ပမာတုန်၊ ရဴမကြိယာ (ချပ်)။ လက်သန်ကၟက် ( -ျ ) ပ္ဍဲမကြိယာ(ချပ်) ဂှ် နဲလိက်ပတ်မည်ပိုယ်ကၠာတေံ ဒှ်အက္ခရ်ကၟက် (ယ) ဟွံသေၚ်တုဲ ဒှ်အက္ခရ်ကၟက် (သ ) ရောၚ်။ ဒၟါဂှ်ရ မကြိယာ (ချပ်) ဂှ် ခါရပြံၚ်ဗဒှ်မနာံမ္ဂး လက်သန်ကၟက် ( -ျ )ဂှ် ကလေၚ်ပကၠေံအက္ခရ် (သ) တုဲ ဒှ်အာမနာံ ရဴဝွံမ္ဂး (ကသပ်) ရ။

ချပ် (Transitive Verb) / ကသပ် (Noun)
ချူ (Transitive Verb) / ကသူ (N)
ချုက် (Transitive Verb) / ကသုက် (N)
ချဴ (Transitive Verb) / ကသဴ (N)
ချဟ် (Transitive Verb) / ကသှ် (ဂစှ်) (N)
ချဳ (Intransitive ) / ကသဳ (Transitive) / ကသဳ (N)
ဖျိုန် (Transitive ) / ပသိုန်၊ ဗသိုန် (N)
ဖျုၚ် (Double Transitive) / ဗသုၚ် (N) = သုၚ် (Transitive) / သွုၚ်၊ သမုၚ်၊ သၟုၚ် (N)
ဖျဝ် (Transitive) / ဗသဝ် (N) = သဝ် (Intransitive) / သၟဝ် (N)
ဖျိုက် (Transitive ) / ပသိုက်၊ ဗသိုက် (N) = သိုက် (Intransitive) / တသိုက် (N)
ဖျေက် (Transitive) / ဗသေက် (N) = သေက် (Intransitive or Transitive) / သွေက် (N)
ကြိယာသၟေဟ်တံဂှ် ဂြၚ်ချပ်ကေတ် နနဲဝွံညိ။ ကြိယာမပ္တံကဵု (ဖျိုန်၊ ဖျိုက်၊ ဖျေက်)တံဂှ် ညးမတီအဓိပ္ပဲါဍေံလေဝ်နွံ၊ ညးဟွံတီလေဝ်နွံ။ ညံၚ်ဂွံတီဂှ် သ္ပလွဳအိုတ်ညိ။

---

တၚ်စၟတ်။ နဲကဲ အဲမဟီုထ္ၜးလဝ်ကဵုလတူဂှ် ဆဗၞတ်မမြော်ညိကီု။ မကြိယာတံဂှ်လေဝ် နွံတဴမဂၠိုၚ်။ နကဵုဂမြၚ်ညာဏ်ဇကု ဂၠဲါချပ်ဗစာကေတ်အိုတ်ညိ။ တုဲပၠန် ပက္ကတိမနာံလ္ၚဵုတံဂှ်လေဝ် မၞုံကဵုလက်သန်ကၟက် ( -ျ ) သာ်ဝွံတုဲ ဒှ်အက္ခရ် (ယ) ဖအိုတ်ဟွံသေၚ်။ မပ္တံကဵု (ချေံ၊ ချေဟ်၊ ရမျှာၚ်)တံဂှ်တံဂှ်။